Giữa dòng chảy hối hả của cuộc sống hiện đại, nơi công nghệ và thị hiếu thị trường thay đổi từng ngày, những ngành nghề truyền thống như vẽ tranh sơn mài dường như đứng trước nguy cơ bị lãng quên. Một câu hỏi lớn đặt ra: nghề vẽ tranh sơn mài – với quy trình tỉ mỉ, thủ công và đậm tính nghệ thuật – liệu có còn đất sống trong thời đại số? Câu trả lời không đơn giản, nhưng chắc chắn không hoàn toàn là “không”. Cùng Đông Phương Art tìm hiểu nhé!
1. Áp lực từ sự thay đổi của thị hiếu
Thị trường chuộng nhanh, rẻ và tiện
Trong kỷ nguyên số, thị hiếu của người tiêu dùng ngày càng chuyển hướng mạnh sang những sản phẩm dễ tiếp cận, nhanh chóng và giá thành hợp lý. Các loại tranh in công nghiệp, tranh canvas, tranh kỹ thuật số… có thể được sản xuất hàng loạt với chi phí rẻ, dễ vận chuyển và cập nhật mẫu mã theo xu hướng.
Điều này khiến tranh sơn mài thủ công – vốn cần hàng tuần, thậm chí hàng tháng để hoàn thành một tác phẩm – trở nên “lạc nhịp” với nhu cầu phổ thông.
Mạng xã hội chi phối thị trường
Cùng với đó, thị trường nghệ thuật đang chịu ảnh hưởng mạnh mẽ từ mạng xã hội. Người ta bị thu hút bởi hình ảnh đẹp, bắt mắt ngay lập tức trên màn hình điện thoại, trong khi vẻ đẹp của tranh sơn mài nằm ở chiều sâu chất liệu, ánh sáng nội tại, độ bền và giá trị văn hóa, khó thể hiện trọn vẹn qua ảnh.
2. Sơn mài không dành cho số đông, nhưng dành cho số "chất"
Dù không phổ biến đại trà, nhưng tranh sơn mài vẫn duy trì được chỗ đứng vững chắc trong giới yêu nghệ thuật cao cấp và giới sưu tầm.
Tác phẩm độc bản và giá trị bền vững
Không như tranh in hay tranh số, mỗi bức tranh sơn mài thủ công là một bản duy nhất, được tạo nên bởi bàn tay người nghệ sĩ qua hàng chục công đoạn công phu như: sơn lót, khảm vàng bạc, rắc vỏ trứng, mài mịn, đánh bóng… Chính yếu tố độc bản và sự đầu tư thời gian khiến tranh sơn mài trở thành tài sản nghệ thuật lâu dài.
Nhiều nhà sưu tầm quốc tế sẵn sàng chi hàng chục ngàn USD cho một tác phẩm sơn mài Việt Nam, đặc biệt là tranh của các họa sĩ danh tiếng như Nguyễn Gia Trí, Phạm Hậu, Nguyễn Tư Nghiêm...
Giới thượng lưu ưa chuộng giá trị truyền thống
Trong khi tầng lớp trung lưu bị hấp dẫn bởi yếu tố tiện lợi, thì giới thượng lưu và người am hiểu văn hóa vẫn ưu tiên các sản phẩm thủ công mang chiều sâu bản sắc. Với họ, tranh sơn mài không chỉ là vật trang trí mà còn là biểu tượng của văn hóa, gu thẩm mỹ và đẳng cấp.
3. Sự hồi sinh từ sáng tạo kết hợp công nghệ
Sơn mài bước lên sàn số
Ngày nay, nhiều nghệ sĩ sơn mài trẻ bắt đầu kết hợp truyền thống với công nghệ số để tiếp cận thế hệ khán giả mới. Từ việc sử dụng máy ảnh 360 độ để ghi lại chi tiết chất liệu, cho tới dựng video quá trình mài tranh, hoặc thử nghiệm hình thức triển lãm online (VR, 3D)...
Các nền tảng như Instagram, Facebook, TikTok cũng trở thành nơi để nghệ nhân kể câu chuyện đằng sau mỗi bức tranh sơn mài, biến tác phẩm thủ công trở thành một hành trình nghệ thuật có thể lan tỏa rộng rãi.
Sáng tạo hình thức ứng dụng
Một số nghệ sĩ sơn mài đã thử nghiệm đưa tranh vào các ứng dụng hiện đại như:
- Sơn mài trên túi xách thủ công, mặt bàn, quà tặng cao cấp…
- Kết hợp tranh sơn mài và thiết kế nội thất, tạo thành tấm ốp tường nghệ thuật, bảng hiệu thủ công mang phong cách sang trọng và tinh tế.
Việc mở rộng tính ứng dụng giúp nghề sơn mài không chỉ bó hẹp trong phòng tranh, mà còn trở thành một phần của đời sống đương đại.
4. Những làng nghề đang bền bỉ giữ nghề
Làng nghề Hạ Thái, Bình Vọng, Cát Đằng…
Các làng nghề truyền thống như Hạ Thái (Hà Nội), Cát Đằng (Nam Định) hay Bình Vọng (Thường Tín) vẫn duy trì sản xuất tranh sơn mài thủ công, chủ yếu phục vụ thị trường cao cấp và xuất khẩu.
- Các nghệ nhân ở đây vẫn tuân thủ quy trình làm tranh truyền thống, từ vẽ phác, sơn lót, mài nhiều lớp đến đánh bóng bằng than trấu.
- Nhiều hộ đã kết hợp sản xuất với du lịch trải nghiệm, giúp khách hàng tận mắt chứng kiến quy trình tạo ra một bức tranh sơn mài.
Giá trị truyền nghề và đào tạo
Một số trường mỹ thuật lớn như Đại học Mỹ thuật Việt Nam, Đại học Mỹ thuật Công nghiệp vẫn duy trì chuyên ngành tranh sơn mài, đào tạo lớp họa sĩ trẻ kế tục nghề.
Tuy nhiên, cần nhiều chính sách hơn nữa để hỗ trợ nghệ sĩ trẻ theo đuổi sơn mài – bởi đây là một nghề “không nhanh giàu” nhưng cần sự kiên trì, đam mê và tay nghề cực kỳ cao.
5. Vẫn còn “đất sống” – nếu có chiến lược dài hạn
Để nghề tranh sơn mài thực sự sống khỏe trong thời đại số, cần một số hướng đi chiến lược:
- Định vị lại giá trị sơn mài: Không bán như hàng trang trí, mà như một loại hình nghệ thuật có câu chuyện và cá tính.
- Kết hợp truyền thông số: Kể chuyện, làm video, tận dụng mạng xã hội để xây dựng thương hiệu cá nhân cho từng nghệ sĩ.
Thiết kế sản phẩm linh hoạt: Đa dạng hóa kích thước, hình thức, giá thành mà vẫn giữ chất lượng. - Chính sách bảo tồn và sáng tạo: Nhà nước và xã hội cần có cơ chế hỗ trợ người làm nghề thủ công sáng tạo trong môi trường mới.
Kết luận
Nghề vẽ tranh sơn mài không chết – mà đang tái sinh trong một hình thái mới. Không còn là nghề phục vụ số đông, nhưng nó đang thu hẹp quy mô để tập trung vào chất lượng, bản sắc và giá trị trường tồn. Trong thời đại số, sơn mài càng cần một chiến lược tiếp cận khác: linh hoạt hơn, truyền thông tốt hơn và sáng tạo nhiều hơn – nhưng không được mất đi cốt lõi truyền thống.
Nghệ thuật sơn mài không thể gấp rút. Nhưng chính sự chậm rãi, chỉn chu ấy lại là “phản đề” đầy mê hoặc của thế giới vội vàng – và đó là lý do nó vẫn còn đất sống, thậm chí là đất sống vững chắc, trong lòng những người biết trân quý nghệ thuật thật.
Liên hệ ngay hotline: 096 995 1966 hoặc đến ngay showroom Đông Phương Art để chiêm ngưỡng, trải nghiệm và sở hữu những bức tranh độc đáo cho riêng mình!
Thông tin liên hệ:
Website: dongphuongart.com.vn
Hotline: 096 995 1966
Địa chỉ: Nhà A2, 118 Nguyễn Khánh Toàn, Cầu Giấy, Hà Nội