Cũng như tranh sơn mài, công đoạn làm nên sản phẩm đồ dùng sơn mài vô cùng phức tạp và tỉ mỉ. Bởi vậy, để sáng tạo nên một kiệt tác, người nghệ nhân thường phải mất rất nhiều thời gian. Khác với tranh, đồ dùng sơn mài có tính ứng dụng cao; không chỉ có tác dụng trang trí, những món đồ sơn mài còn có thể sử dụng bình thường trong sinh hoạt mà không sợ hỏng.
I. Cần bao lâu để hoàn thiện một đồ dùng sơn mài?
Sơn mài là chất liệu hội họa truyền thống của người Việt. Loại hình nghệ thuật nổi tiếng với các công đoạn thực hiện cầu kỳ, tỉ mỉ. Càng cầu kỳ và tỉ mỉ bao nhiêu thì người nghệ nhân càng phải đầu tư thời gian dài bấy nhiêu.
Các nghệ nhân làm đồ dùng sơn mài chuyên nghiệp cho biết, nguyên công đoạn làm vóc (chuẩn bị gỗ) đầu tiên, thời gian thực hiện đã có thể lên đến 1 tháng. Quá trình này trải qua 8-11 bước. Người thợ vừa phải mài, toát sơn, thời gian chờ sơn khô và lặp lại các bước trên nhiều lần đến khi tấm vóc trở nên hoàn hảo nhất.
Thời gian làm vóc có thể kéo dài nhiều hơn do công đoạn này phục thuộc khá nhiều vào yếu tố thời tiết. Thợ làm phải “trông trời trông đất”, sơn sẽ được phơi khô trong bóng râm. Sau khi hoàn thành một tấm vóc, người thợ sơn mài bắt tay vào công đoạn trang trí. Thời gian thực hiện dao động từ vài ngày đến vài chục ngày. Khoảng thời gian cụ thể phụ thuộc vào các yếu tố:
- Độ phức tạp của họa tiết: Sản phẩm có họa tiết càng phức tạp thì thời gian thực hiện càng dài. Một số tác phẩm chỉ gồm chi tiết tối giản thì có thể trang trí trong 8-10 ngày; nhưng một số đồ vật sơn mài như lục bình, bình sơn mài cỡ lớn,… thì lại cần nhiều thời gian hơn thế.
- Kích thước của sản phẩm: Với những đồ dùng có kích thước lớn, người nghệ nhân phải dành thêm nhiều thời gian để trang trí. Công đoạn trang trí lúc này sẽ có thêm nhiều người cùng tham gia để đẩy nhanh tiến độ hoàn thành tác phẩm.
Ở công đoạn cuối nhằm đảm bảo độ bền và tính thẩm mỹ, sản phẩm cần trải qua 4-5 bước quét sơn và mài. Kể cả với người thợ chuyên nghiệp cùng kỹ thuật cao, thì bước hoàn thiện cũng phải mất thêm vài ngày kỳ công thực hiện.
Mỗi công đoạn làm đồ dùng sơn mài đều có thời gian xử lý khác nhau. Để trả lời câu hỏi bao lâu thì hoàn thành một “tuyệt tác” sơn mài, chúng ta phải xét nhiều yếu tố như thông tin chia sẻ phía trên. Thông thường, tổng thời gian hoàn thiện một sản phẩm vào khoảng 3 tháng. Mức độ kỳ công và thời gian sáng tạo làm nên giá trị của đồ dùng sơn mài.
II. Có thể làm đồ dùng sơn mài trong vài ngày được không?
Gần như không thể làm đồ dùng sơn mài trong vài ngày.
Chúng tôi có thể khẳng định như vậy, thứ nhất vì toàn bộ công đoạn sơn mài đều thực hiện thủ công, để giữ cốt hồn cốt túy cho nghệ thuật sơn mài Việt; thứ hai, thời gian tối thiểu để hoàn thiện một tác phẩm sơn mài cũng đã lên vài tháng, nếu rút ngắn thời gian thì món đồ đó sẽ không còn là đồ sơn mài nữa mà đã sang một loại hình khác.
Hơn nữa, để đảm bảo chất lượng thành phẩm cuối cùng, người thợ buộc phải tuân thủ các công đoạn khép kín truyền thống. Kết quả đạt được của công đoạn sau phụ thuộc rất nhiều vào công đoạn trước.
Một số nhà sản xuất muốn đẩy nhanh tốc độ làm sơn mài đã bỏ qua một số bước, bỏ qua công đoạn. Thực tế đã chứng minh, hệ quả của việc lược bỏ công đoạn đồng thời cũng sẽ giảm chất lượng sản phẩm. Độ bền giảm, giá trị nghệ thuật vì thế cũng giảm.
Một sản phẩm đồ dùng sơn mài cao cấp, có chất lượng tốt cần phải làm theo quy trình truyền thống. Nó đòi hỏi sự kiên nhẫn sáng tạo của người nghệ nhân và kiên nhẫn chờ đợi của khách hàng. Hay có thể nói: Người nghệ nhân kiên nhẫn làm sản phẩm – Người khách hàng kiên nhẫn đợi để chiêm ngưỡng sản phẩm.
Do vậy, đồ dùng sơn mài muốn tốt, muốn bền cần làm đúng quy trình, không thể rút ngắn thời gian thực hiện. Thời gian dài đòi hỏi chất xám, sáng tạo và tay nghề cao, chính điều này làm đồ sơn mài chất lượng ngày càng khan hiếm trên thị trường. Hầu hết sản phẩm đều đã được đặt trước hoặc hết hàng ngay sau khi tung ra. Cầu vượt cung, giá thành của sản phẩm cũng bởi vậy vẫn luôn trụ ở mức cao so với mặt bằng sản phẩm mỹ nghệ Việt Nam.
III. Đồ dùng sơn mài có tuổi thọ bao lâu?
Ra đời ở Việt Nam đầu những năm 30 của thế kỷ trước, nhiều sản phẩm sơn mài vẫn còn lưu truyền và bảo toàn giá trị nghệ thuật đến ngày nay. Các sản phẩm này được thực hiện theo quy trình làm sơn mài truyền thống, đảm bảo đầy đủ công đoạn. Như vậy, nếu thực hiện đúng quy trình lưu truyền, tuổi thọ của một đồ dùng sơn mài có thể lên hàng trăm năm.
Cụ thể hơn, đồ dùng sơn mài có độ bền cao như vậy là do:
- Chất lượng tấm vóc đảm bảo: Công đoạn chuẩn bị gỗ – làm vóc trong quy trình làm sơn mài vô cùng tỉ mỉ, kỳ công. Người nghệ nhân ngày nay bọc vải xô quét sơn chống thấm và chít bột thạch cao để bó hom vóc, giúp tấm vóc có độ cứng nhất định. Với tấm vóc xử lý kỹ càng, sản phẩm sơn mài sẽ không bao giờ lo bị mối mọt tấn công làm hỏng.
- Được phủ nhiều lớp sơn, chống nước tốt: Đây là một yếu tố quan trọng tạo nên độ bền trăm năm của một đồ dùng sơn mài. Ngay từ công đoạn làm vóc, sản phẩm đã được sơn mặt trước, mặt sau. Đến công đoạn hoàn thiện, người nghệ nhân cũng sơn, mài nhiều lớp trên bề mặt, đảm bảo sản phẩm không thấm nước.
- Được sáng tạo bởi người nghệ nhân có tay nghề lâu năm: Độ bền của sản phẩm phụ thuộc vào tay nghề của người thợ. Với kinh nghiệm nhiều năm cùng với kiến thức của bản thân, họ biết khi nào cần mài, khi nào cần sơn. Các lớp chồng lên nhau tạo nên sự hoàn hảo của tác phẩm, đồng thời cũng tạo nên kiệt tác sơn mài trường tồn trăm năm.
Nếu muốn sử dụng đồ dùng sơn mài cao cấp, khách hàng nên lựa chọn sản phẩm làm theo phương pháp truyền thống để đảm bảo độ bền.
Bạn có thể tham khảo một số sản phẩm sơn mài được thực hiện theo phương pháp truyền thống tại Đông Phương Art:
Bạn có thể liên hệ với Đông Phương Art để được tư vấn về sản phẩm sơn mài phù hợp với không gian sống.
- Facebook: Đông Phương Art
- Hotline: 097 915 33 66
